Tahtakuşlar, Edremit

Tahtakuşlar
Mahalle
Mahallenin haritadaki yeri
Balıkesir'ın Türkiye'deki konumu
Ülke	Türkiye
İl	Balıkesir
İlçe	Edremit
Coğrafi bölge	Ege Bölgesi
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
İl alan kodu	0266
Posta kodu	10880

Tahtakuşlar, Kaz Dağları'ının eteklerinde bulunan, Balıkesir'in Edremit ilçesine bağlı bir dağ köyüdür.

1843'te Tahtacı Türkmenleri tarafından kurulmuştur. Köy halkının şaman geleneklerini Alevi kültürüyle harmanlayan günlük yaşam pratikleri vardır. Türkiye'nin ilk özel müzesi olan Tahtakuşlar Etnografya Müzesi 1991'de bu köyde kurulmuştur. Köyün başlıca geçim kaynağı zeytinciliktir.

Konumu

Kaz Dağı‟nın denize bakan bölümüne Yalı kolu, Ayvacık‟a bakan bölümüne Dağ kolu, Babakale'ye uzanan bölümüne Kıran kolu denir. ^[1] Tahtakuşlar, Yalı kolu köylerindendir. İki dere ortasında dik bir yamaçta kurulu olan köy, Çanakkale-Edremit yolu üzerinde Güre’ye 2 km., Edremit‟e 17 km. uzaklıktadır.

Tarihçe

Tahta Kuşlar Köyü, daha önce konar-göçer bir yaşam sürerken 19. yüzyılda yerleşik yaşama geçen Tahtacı Türkmenleri tarafından kurulmuştur. Tahtacılar, göçebe yaşam sürdükleri dönemde yaz mevsimini Kaz Dağları'nın yüksek yaylaklarında geçirir ve yurt adını verdikleri keçe çadırlarda yaşarlar; kışları ise kimileri yaylakta kalırken kimileri dağ eteklerindeki köylerin civarında konaklardı ve ürettikleri odunları yakınlarındaki köylere satarak geçinirdi.^[1] Tahtacı Türkmeleri konar-göçer yaşadıkları dönemde, İslamiyet öncesi Türk dininin inançlarına da sahip çıkarak kendilerine özgü bir inanç sistemi geliştirdi.^[2]

Elle kereste üretimi yapan Tahtacılar, 19. yüzyılda kolay kereste üretimi için su boylarında su ile çalışan bıçkılarda üretilen kerestelerle rekabet edememiş; devletin ormanları kiraya vermesi ile geçimlerini kaçak olarak temin etmeye başlamışlardı.1839 yılında ilan edilen Tanzimat Fermanı'ndan sonra devletin göçebeleri yerleşik yaşama teşvik etmesi sonucu Tahtacı Türkmenlerden Karadana Salman, kışlakları yakınındaki Kuşlarbayırı mevkine yerleşmek için yakınları ile birlikte Edremit nahiye müdürlüğüne başvurdu ve gerekli izni alarak Kuşlarbayırı mevkiinde ilk evleri inşa etti. Köydeki ik zeytin fidanlarının ekimi ve buğday tarımı başladı. Buraya yerleşen Tahtacı Türkmenler, vergi ödemeye ve Osmanlı ordusuna asker göndermeye başladı. 1853 yılındaki Kırım Savaşı'nda Silistre Müdafaası'na katılan Kuşlarbayırı Köyü'nden Veli Çavuş, Silistre madalyası ile onurlandırılmıştır.^[1]

1860-1862'de Bursa valisi Ahmet Vefik Paşa, göçebe Tahtacılar'ın yerleşik yaşama geçmesi için sert tedbirler aldı. Keresteye olan ihtiyacın azalması, tarımın teşvik edilmesi, 1858'den itibaren özel mülkiyeti belgeleyen tapuların verilmesi gibi nedenlerle gittikçe daha fazla Tahtacı köye yerleşti ve köy büyüdü.^[3]

İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin 1915 yılında Anadolu‟daki Alevî ve Tahtacı zümreleri incelemekle görevlendirdiği Baha Sait Bey köyü ziyaret etti. 1916'da İttihat ve Terakkî Cemiyeti'nin yer adlarını Türkçeleştirme çalışması sırasında köyün, Kuşlarbayırı olan adı Tahtakuşlar olarak değişti.^[1]

Tahtakuşlar Köyü'nde 1945 yılında ilkokul inşa edildi. 1967 yılında köye yol yapıldı ve elektrik geldi. Emekli öğretmen Alibey Kudar, 1991'de Türkiye'nin ilk köy müzesi olan Tahtakuşlar Köyü Etnografya Galerisi'ni kurdu.

Görülecek yerler

Tahtakuşlar Meşesi, köyün simgesi olan anıt ağaçtır. Köyde geçmişte Şamanizme inanılan dönemde köy halkı için dinî bir simge olan ağaç, zamanla dinî özelliğini yitirmiştir.^[4]

Tahtakuşlar Köyü Alibey Kudar Etnografya Galerisi, 1991'de ziyarete açılmıştır. "Türkiye’nin ilk köy müzesi" olarak bilinir. Tahtakuşlar Köyü doğumlu öğretmen Alibey Kudar tarafından kurulmuş; 1994 yılında UNESCO tarafından destek ödülüne layık görülmüştür. ^[5]

Sarıkız Türbesi, Sarıkız efsanesine göre Kaz Dağı'nda Sarıkız'ın öldüğüne inanılan yerdeki temsilî mezardır. 1726 metre yükseklikteki tepededir. ^[6] Dört yanı yığma taşla çevrili ve üst kısmı açık bir mekândır.

Cılbak Baba Türbesi, Sarıkız efsanesindeki Sarıkız'ın babasının temsilî mezarının bulunduğu yerdir. İnanışa göre Cılbak Baba'nın mezarı, Kaz Dağı'nın en yüksek yeri olan, 1.774 metre rakımlı Babadağ zirvesindedir. Ancak bu zirvede bir askeri tesis inşa edilmiş olduğundan temsilî mezar, bir miktar aşağıya taşınmıştır.^[1]

Adetler ve inanışlar

Kazdağı Tahtacıları Kurban Bayramı’na on gün kala ayı hilal şeklinde gördüklerinde havaya, silah atmaktadırlar. Burada amaç, gürültülü bir ses çıkararak ayın serbest kalmasını sağlamaktır.^[1]

Tahtacılar, ölen kişiler için “ölü can” ifadesini kullanır; “öldü” yerine "Hakk’a yürüdü" ya da "geçindi" derler. Çünkü inançlarına göre ölen bedendir; ruh, yaşamaya devam edecektir. Ölen, giysileriyle - hatta yatağı yorganıyla - beraber gömülür. Ölen kişi için ağıt yakılır.

Köylüler, her yıl ağustos ayının 15’inden itibaren Kaz Dağı'na çıkıp "Sarıkız'ın avlusu" denilen mevkideki^[6] Kartalçimen Yaylası’nda kurdukları çadırlarda on gün konaklar.^[7] Her ailenin çadırını nereye kuracağı bellidir.^[1] Dönüşten önceki gün Sarıkız makamının bulunduğu zirveye çıkılır. "Sarıkız Günü" denilen bu günde kadınlar, yerel kıyafetlerini giyerler. Makama girerken eşiğe basılmaz, gönülden bir dilek geçirilir. Baha Sait Bey'in araştırmalarında Sarıkız makamına çıkacakların zirveye kırk adım kala sağ taraflarına doğru yattıkları ve sürünerek çıktıkları, sürünerek indikleri aktarılır.^[1] Kaz Dağı ziyaretinde kurban kesilir. Günümüzde kurban kesmektense yanına et alıp gitme adedi vardır.^[1] Et, mutlaka pişirilir ve sofra kurulup birlikte yenilir. Etin yanında rakı yudumlanır, rakı, ve “dolu” adıyla ibadetin bir parçası olarak kabul edilir.^[1] Akşam, toplu ibadet için hazırlanan alanda semah dönülür. Bu törene dışarıdan birinin katılması mümkün değildir.^[1] Sarıkız gününün ertesi günü Cılbak Baba mezarına gidilir. "Cılbak Günü" denilen o gün, Cılbak Baba adına kurban kesilir, meyve ve çerez dağıtılır. Sarıkız ziyaretleri bir hac olarak nitelendirilir ve yedi yılda bir mutlaka buraya gelerek kurban tığlamak (kesmek) gerekir. Günümüzde Sarıkız makamına çıkamayacak olanlar, daha kolay ulaşılabilecek bir noktada olanKapanca Mevkii'ne giderek ibadetlerini gerçekleştirir.^[1]

Saygı göstergesi olarak Kazdağları’nda Sarıkız mevkiinde üst üste taş koyup sıralayanlar ya da Sarkız makamındaki taş yığını üstüne bir taş bırakanlar vardır.

Türbe ve yatırlar ile ve bunların yakınlarındaki taşlar ya da ağaçlara çaput bağlama adeti vardır. Bağlanan bez parçası, Tanrıya ulaşmak için bir araç olarak düşünülür.

Köy içindeki farklı noktalara yatırların temsilleri bulunur; yanınan geçerken dua edilir. Perşembe akşamı yatırlar ziyaret edilir, mum yakılır ve yiyecek bırakılır. Yiyecekler, gelen geçenin yemesi ve hayır duada bulunması içindir.^[1]

Kaz Dağı'ndaki Şah Taşları denilen taşların bardak büyüklüğündeki bezekli taşlara ilişkin farklı inanışlar vardır. Kimileri taşların Mekke’den geldiğine ve onları ziyaret etmenin hacca gitmek kadar sevap olduğuna inanır, kimisi ise taşların Taşların Şah İsmail’in bölgeyi ziyareti sırasında yapılan cem'den kaldığına inanır.

Kaynakça