Amomek

Amomum compactum

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

imbirowce

Rodzina

imbirowate

Rodzaj

amomek

Nazwa systematyczna

Amomum Roxburgh
Pl. Coromandel 3: 75. 18 Feb 1820^[3]

Typ nomenklatoryczny

A. subulatum Roxburgh^[3]

Synonimy

Meistera Giseke
Paludana Giseke
Paramomum S. Q. Tong
Wurfbainia Giseke^[4]

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Amomek^[5] (Amomum Roxburgh) – rodzaj bylin z rodziny imbirowatych (Zingiberaceae). Obejmuje ponad 110^[6] gatunków występujących w tropikalnej Azji i Australii^[4]. Liczne gatunki są uprawiane w Azji południowo-wschodniej (A. compactum, A. maximum, A. subulatum) jako rośliny lecznicze i przyprawowe dostarczające kardamonu. A. maximum jest wykorzystywany także jako warzywo^[7].

Morfologia

Pokrój: Rośliny zielne z silnie rozrastającym się kłączem. Z kłącza wyrastają wysokie nibyłodygi (osiągające do 5 m^[7]) tworzone z silnie wydłużonych pochew liściowych. Liście o blaszce owalnej, lancetowatej lub równowąskiej. Języczek liściowy całobrzegi lub dwudzielny^[4].
Kwiaty: Zebrane po kilka w gęste i krótkie^[7] kwiatostany kłosokształtne, wyrastające z kłącza na krótkiej lub długiej szypule okrytej łuskowatymi pochwami. Przysadki zwykle rurkowate. Kielich zielonkawy, zrosły w rurkę, na szczycie z trzema ząbkami. Korona składa się z trzech listków, tworzących walcowatą rurkę. Płatki na końcach owalne lub równowąskie, przy czym listek środkowy zwykle jest dłuższy i bardziej wypukły. Z sześciu pręcików funkcjonuje tylko jeden, dwa inne pręciki wewnętrznego okółka wykształcają się płatkowato i są zrośnięte w zwykle okazałą warżkę (labellum). Warżka jest zwykle żółta lub pomarańczowa w części centralnej, z czerwonymi żyłkami, na obrzeżach jaśniejsza, do białawej. Słupek jeden, dolny z trójkomorową zalążnią. Szyjka słupka nitkowata, zakończona drobnym, lejkowatym znamieniem^[4].
Owoc: Torebka, często kolczasta^[4].

Systematyka

Pozycja i podział według APWeb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj należy do podrodziny Alpinioideae Link, rodziny imbirowatych (Zingiberaceae) będącej kladem siostrzanym rodziny kostowcowatych Costaceae. Wraz z nią należy do rzędu imbirowców (Zingiberales) reprezentującego jednoliścienne (monocots) w obrębie roślin okrytonasiennych^[2].

Wykaz gatunków^[6]

Amomum alborubellum K.Schum. & Lauterb.
Amomum ampliflorum Y.H.Tan & H.B.Ding
Amomum andamanicum V.P.Thomas, Dan & M.Sabu
Amomum apiculatum K.Schum.
Amomum aquaticum Raeusch.
Amomum argyrophyllum Ridl.
Amomum bicornutum Ridl.
Amomum bilabiatum S.Sakai & Nagam.
Amomum billburttii Skornick. & Hlavatá
Amomum biphyllum (Saensouk & P.Saensouk) Skornick. & Hlavatá
Amomum bungoensis Aimi Syaz. & Meekiong
Amomum calcicola Lamxay & M.F.Newman
Amomum carnosum V.P.Thomas & M.Sabu
Amomum centrocephalum A.D.Poulsen
Amomum cephalotes Ridl.
Amomum chaunocephalum K.Schum.
Amomum chayanianum (Yupparach) Skornick. & Hlavatá
Amomum chevalieri Gagnep. ex Lamxay
Amomum chong-eui (C.K.Lim) Skornick. & Hlavatá
Amomum chryseum Lamxay & M.F.Newman
Amomum cinnamomeum Skornick., Luu & H.Ð.Tr?n
Amomum corrugatum Skornick., H.Ð.Tr?n & Luu
Amomum curtisii (Baker) Skornick. & Hlavatá
Amomum dampuianum V.P.Thomas, M.Sabu & Lalramngh.
Amomum dealbatum Roxb.
Amomum deuteramomum K.Schum.
Amomum diphyllum (K.Schum.) Skornick. & Hlavatá
Amomum dolichanthum D.Fang
Amomum echinatum Willd.
Amomum elan (C.K.Lim) Skornick. & Hlavatá
Amomum erythranthum Y.H.Tan & H.B.Ding
Amomum exertum (Scort.) Skornick. & Hlavatá
Amomum flavorubellum K.Schum. & Lauterb.
Amomum foetidum Boonma & Saensouk
Amomum fragile S.Q.Tong
Amomum fragrans Skornick. & Hlavatá
Amomum garoense S.Tripathi & V.Prakash
Amomum glabrum S.Q.Tong
Amomum globba J.F.Gmel.
Amomum gymnopodum K.Schum.
Amomum hainanense Y.S.Ye, J.P.Liao & P.Zou
Amomum hochreutineri Valeton
Amomum hypoleucum Thwaites
Amomum johorense (C.K.Lim) Skornick. & Hlavatá
Amomum kerbyi (R.M.Sm.) Skornick. & Hlavatá
Amomum kingii Baker
Amomum kwangsiense D.Fang & X.X.Chen
Amomum lacteum Ridl.
Amomum lagarophyllum Skornick. & Hlavatá
Amomum laoticum Gagnep.
Amomum latiflorum (Ridl.) Skornick. & Hlavatá
Amomum limianum (Picheans. & Yupparach) Skornick. & Hlavatá
Amomum longipes Valeton
Amomum longipetiolatum Merr.
Amomum lutescens Luu & Skornick.
Amomum luzonense Elmer
Amomum macrodons Scort.
Amomum maximum Roxb.
Amomum meghalayense V.P.Thomas, M.Sabu & Sanoj
Amomum menglaense S.Q.Tong
Amomum mengtzense H.T.Tsai & P.S.Chen
Amomum miriflorum Skornick. & Q.B.Nguyen
Amomum mizanianum (C.K.Lim) Skornick. & Hlavatá
Amomum monophyllum Gagnep.
Amomum nagamiense V.P.Thomas & M.Sabu
Amomum nemorale (Thwaites) Trimen
Amomum nimkeyense M.Sabu, Hareesh, Tatum & A.K.Das
Amomum odontocarpum D.Fang
Amomum odoratum Skornick. & Aver.
Amomum pauciflorum Baker
Amomum pellitum Ridl.
Amomum petaloideum (S.Q.Tong) T.L.Wu
Amomum plicatum Lamxay & M.F.Newman
Amomum poonsakianum (Picheans. & Yupparach) Skornick. & Hlavatá
Amomum pratisthana J.Sarma, S.Dey, C.K.Salunkhe & Barbhuiya
Amomum prionocarpum Lamxay & M.F.Newman
Amomum procurrens Gagnep.
Amomum pterocarpum Thwaites
Amomum puberulum (Ridl.) Skornick. & Hlavatá
Amomum purpureorubrum S.Q.Tong & Y.M.Xia
Amomum putrescens D.Fang
Amomum queenslandicum R.M.Sm.
Amomum ranongense (Picheans. & Yupparach) Skornick. & Hlavatá
Amomum raoi V.P.Thomas & M.Sabu
Amomum repoeense Pierre ex Gagnep.
Amomum riwatchii M.Sabu & Hareesh
Amomum robertsonii Craib
Amomum rugosum (Y.K.Kam) Skornick. & Hlavatá
Amomum sabuanum V.P.Thomas, Nissar & U.Gupta
Amomum schistocalyx Y.H.Tan & H.B.Ding
Amomum schlechteri K.Schum.
Amomum sericeum Roxb.
Amomum siamense Craib
Amomum slahmong (C.K.Lim) Skornick. & Hlavatá
Amomum smithiae (Y.K.Kam) Skornick. & Hlavatá
Amomum spathilabium Kaewsri
Amomum stenocarpum Valeton
Amomum stenosiphon K.Schum.
Amomum subcapitatum Y.M.Xia
Amomum subulatum Roxb. – amomek szydlasty
Amomum sumatranum (Valeton) Skornick. & Hlavatá
Amomum tephrodelphys K.Schum.
Amomum terminale Ridl.
Amomum tibeticum (T.L.Wu & S.J.Chen) X.E.Ye, L.Bai & N.H.Xia
Amomum trianthemum K.Schum.
Amomum trichanthera Warb.
Amomum trilobum Gagnep.
Amomum unifolium Gagnep.
Amomum velutinum X.E.Ye, Skornick. & N.H.Xia
Amomum wandokthong (Picheans. & Yupparach) Skornick. & Hlavatá
Amomum warburgianum K.Schum. & Lauterb.
Amomum warburgii (K.Schum.) K.Schum.
Amomum yingjiangense S.Q.Tong & Y.M.Xia

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2013-08-30] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-08-30].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Amomum. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-08-30]. (ang.).
↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 28. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b Amomum Roxb.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-07-07].
↑ ^a ^b ^c Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 443-444. ISBN 83-7079-778-4.